NY – cihê hevdîtinan ji bo aşitî ye

Denne teksten finnes på flere språk. Tanken er at teksten skal være et supplement til andre læremidler og andre aktiviteter i opplæringen. Det er altså ikke meningen at disse ressursene skal stå alene, men at de kan brukes i innledning til arbeid med temaet.

Teksten kan, for eksempel, brukes sammen med tospråklig lærer for å aktivere elevenes kunnskaper om temaet, og å bidra til at eleven lærer fagspråk.

Encûmena Neteweyên Yekbûyî (NY) di sala 1945 ê de, piştî Şerê Cîhanê ya Duyemîn, hate damezrandin. Hêvî ew bû ku rêxistinek navneteweyî bikare were bikaranîn wekî alav ji bo astengkirina şerên pêşeroj û xebitina ji bo aşitiyek mayînde. 51 welat peymanek bi hev kirin ku tê gotin Peymana NY. Peymana NY bi fermî roja 24 Cotmehê 1945 ê dest bi kar kirî , û ji ber vê yekê, Roja NY roja 24 ê Cotmehê ye. Îro, piraniya welatên dinyayê endamên NY ne.

Bilde av FNs logo. Blå bakgrunn, verdenskartet, fem ringer utenpå hverandre og to olivengrener
Bygget er høyt og rektangulært, med en glatt fasade som er dekket av mange små vinduer som danner et jevnt mønster. Det ligner på en gigantisk glassvegg som strekker seg rett opp mot himmelen. Rundt hovedkvarteret er det åpne områder med flaggstenger, hvor flaggene til alle verdens land vaier i vinden.
Loqoya NY nîşana nexşeya cîhanê û darikên zeytûnê dide. Serekgehê NY di New Yorkê de ye, li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê.

Sikirterê Giştî











Sikirterê Giştî yê Neteweyên Yekbûyî (NY) serokatiya wê dike. Sikirterê Giştî bi dawiyê Civata Giştî tê hilbijartin ji bo demek 5 salî. Sekreterê Giştî berpirsiyariya dawî ya rêvebirina karên rojane yên NY li ser milê wî ye. Yek ji karên din yên girîng jî ew e ku di asta siyasî de bixebite da ku dijwarî dest pê neken, ne pêşveçin û ne belav bibin. Sikirterê Giştî dê her wiha li ser mijarên ku dibe ku gefê li aştiya cîhanî bi Encûmena Ewlehiyê.





Kar û çalakiyên NY










 NY rêxistinek mezin e ku ji gelek beşan pêk tê, û her beş jî berpirsiyariya cihên cûda yên ku ENY di wan de dixebite li ser xwe digire. Karê NY dikare were dabeş kirin li ser sê warên sereke yên aştî û ewlehî, mafên mirovan û pêşkeftina domdar.





 Aştî û ewlehî















Ev Encûmena Ewlehiyê ya NY ye ku berpirsiyariya sereke heye li ser xebata bi aşitî û ewlehî re. Berpirsiyariya sereke ya Encûmena Ewlehiyê ew e ku aşitî û ewlehî di cîhanê de biparêze. Heke aşitî were tehdit kirin, Encûmena Ewlehiyê bi gelemperî daxwaz dike ku alîkaran çareseriyek bi aşitî bibînin, bi taybetî bi destpêkirina navbera navberî. Encûmena Ewlehiyê dikare jî biryaran bi zor bide, bi taybetî bi fermankirina sanksiyona aborî an jî destpêkirina çalakiyên leşkerî. Mînak ji bo çalakiya leşkerî, hêzên parastina aşitî yên NY ne. Ev hêz ji leşkerên ku ji welatên endamên cûda hatine dayîn pêk tê.





Encûmena Ewlehiyê ji nûnerên 15 welatên endam pêk tê. Pênc ji wan welatan endamên sabît in, yên din her car ji bo 2 salan têne hilbijartin. Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê, Brîtanya, Firensa, Rûsya û Çîn endamên sabît in. Di NY de tenê Encûmena Ewlehiyê ye dikare hêza leşkerî bikar bîne, û hemû welatên endam pêdivî ye biryarên Encûmena Ewlehiyê bişopînin.





Mafên mirovan





Xebateke din a bingehîn a NY yê ewe ku mafên bingehîn ên hemû mirovan misoger bike. Di sala 1948an de, Deklarasiyona Cîhanî ya Mafên Mirovan a NY, ku herwiha tê gotin Deklarasiyona Mafên Mirovan, hate pejirandin. Hemû welatên endam pêdivî ye bawer bikin ku mafên mirovan têne rêxistin û parastin.










NY li ser rewşa mafên mirovan di cîhanê de şop dike û bawer dike ku welatên endam hev parbikin da ku mafên mirovan were parastin û xurt kirin.





Pêşveçûna domdar










Qonaxa sêyemîn a bingehîn pêşveçûna domdarî ye. Ev xebate di Armancên Pêşkeftina Berdewam a Neteweyên Yekbûyî de hatiye kurtkirin. 17 armanc hene, ji bilî tiştên din, ji bo rawestandina guherîna avhewayê/klimayê, rawestîna, fakirî û kelûpûrê jêbirin, û wekhevî û perwerdeya baş piştrast bikin. Armanc jî ewe ku heta sala 2030an armancên domdarîyê bên bidestxistin.





Civata Giştî










Civata Giştî her sal di rêzeqeyan de hevdu pardike. Rêzeqeya Civata Giştî ya NY bi gelemperî ji Îlon heta Kanûn derdikeve. Civata Giştî ji nûnerên hemû welatên endam pêk tê û karê sereke ewe ku pêşniyarên ji bo welatên endam bidin li ser pirsgirêkan ku têkildar hevkariya navneteweyî, aşitî û ewlehî, pêşveçûn û mafên mirovan in. Ev pêşniyarên têne gotin rezolusyon. Rezolûsyona NY girîngiya mezin heye. Heger rezolûsyon tenê pêşniyarek ji bo welatên endam be, ew tê hesibandin wek raye giştî ya navneteweyî. Ji bo ku biryarek di Lijneya Giştî de were qebûlkirin, piraniya du ji sêyan pêwîst e. Her yek ji welatên endam yek deng heye, û her deng wekhev tê hesibandin.





Hinek rêxistinên NY










NY ji hejmarek rêxistin pêk tên, weke:  fon û programên cuda pêk tê ku karûbarên NY pêk tînin . Hinek ji wan ev in:





Unicef sin logo. Et lyseblått kvadrat de det står UNICEF  for hvert barn med hvit skrift.. En tegning av jordkloden , symbol av en voksen som holder er barn.


UNICEF – Fona Zarokan a Neteweyên Yekbûyî. Ew ji bo alîkariya zarokan li çaraliyê cîhanê dixebitin. Belgeya rêveber a UNICEF tê gotin Peymana Zarokan a NY. Peymana Zarokan destnîşan dike ku zarok mafî parastina taybetî hene.







hvit tegning på lyseblå bakgrunn. Tegningen viser et bygg der bokstavebe UNESCO symoliserer søyler


 UNESCO – Rêxistina Perwerde, Zanist, Çand û Ragihandinê ya Neteweyên Yekbûyî. Bi hevkariya di van waran de, UNESCO armanc dike ku beşdarî aştî û ewlehiyê bibe. Ew dixwazin mirov agahdar bikin, hêvî bidin û alîkariya wan bistînin da ku têgihiştin, hînkirin û rêz ji hev û ji gerdona me were pêşxistin.







lysebl bakgrunn. hvit ekst der ser står World Health Organisation. Tegning av jordkloden med en slange som vikler seg rundt en pinne


WHO – Rêxistina Tenduristiya Cîhanê. Ew dixebitin da ku hemû mirovan baştirîn rewşa tenduristiyê hebît. Karê WHO ewe ye ku li ser tenduristî û nexweşiyên cihê şop bike, lêkolînê bike û agahdariyên bawerî ji bo mirovan bidet. Mînakî, WHO hêvîdar e da ku li dijî nexweşiyên xelet, vaksînan were pêşvebirin.









OHCHR – Ew berpirsiyarê pêşvebirin û parastina hemû maf û azadiyên mirovan ên ku di Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovan a NY de hatine destnîşankirin.












Ev çend mînak bûn ku beşek ji karê ku NY dike nîşan didin. Di cîhanê de hevkariyek mezin heye ku NY cihê herî girîng e ku hemû welatên endam dikarin hev re biaxivîn da ku li ser kaîdên siyaseta navneteweyî hevpar bibin





Arbeid med ord fra teksten





*


Arbeidsoppgaven inneholder sentrale ord i den norske teksten. 





    

  • Oversett ordene ved hjelp av  LEXIN.
    • 




  • I høyre kolonne er ordet brukt i en setning som finnes i teksten. Oversett eller forklar hva setningen betyr.
    • 






Viktige ord i “FN-en møteplass for fred” 





Viktige ord i “FN – en møteplass for fred”







    

  • 






Kilder





    

  • Fn-sambandet, https://fn.no/
    • 




  • NDLA, FN – en verdensorganisasjon for fred – Samfunnskunnskap – NDLA
    • 






Lær mer om FN