Økosystem // ئیکۆسیستم (سیستمی ژینگەیی)
ئیکۆسیستم (سیستمی ژینگەیی) بریتییە لە کارلێکی نێوان زیندەوەرە زیندووەکان و ئەو ژینگەیەی کە تێیدا دەژین. چەندین ئیکۆسیستمی جیاواز لەسەر زەوی هەن. قەبارەی ئیکۆسیستمەکان لەیەکتر جیاوازن. هەندێک لە ئیکۆسیستمەکان بچووکن، بۆ نموونە وەک گۆمی ئاو. ئیکۆسیستمەکانی تر گەورەن، نموونە وەکو زۆنگاو (تاڵاو)، بیابان، دەریاچە، ئۆقیانوس و دارستان.
ئاسکی کێوی زیندە هۆکارێکی ژینگەن 
ڕووەکە سەوزەکان زیندە هۆکارێکی ژینگەن 
تیشکی خۆر نازیندە هۆکارێکی ژینگەیە 
ئاو نازیندە هۆکارێکی ژینگەیە
نازیندە هۆکاری ژینگە
هەر شتێک کە لە ئیکۆسیتەمێکدا نازیندە بێت، پێی دەگوترێت نازیندە هۆکاری ژینگە یان پێکهاتەی نازیندە. نموونە بۆ نازیندە هۆکاری ژینگە بریتین لە کەش و هەوا و ئاووهەوا، خاک، تیشکی خۆر، خوێیاوک (سوێری) و ماددە کیمیاییەکانی دیکە لە ژینگەدا.
زیندە هۆکاری ژینگە
ئەوەی لە سروشتدا زیندوو بێت پێی دەوترێت زیندە هۆکاری ژینگە یان پێکهاتەی زیندەیی. ئاژەڵ، ڕووەک، مێروو (خشۆکەکان) و وردە زیندەوەرەکان نموونەن بۆ زیندە هۆکاری ژینگە. ئەمانە لە ئیکۆسیستمدا وابەستەن بە هەردوو پێکهاتە زیندەیی و نازیندەییەکان.
زیندەوەران وابەستەن بە یەکەوە و پشت بە یەکتر دەبەستن
لە ئیکۆسیستم (سیستمی ژینگەیی)دا بوونەوەرە زیندووەکان بۆ ئەوەی بتوانن بژین و زاوزێ بکەنەوە پشت بە یەکتری و هۆکاری نازیندەی ژینگە دەبەستن. ڕووەکەکان پشت بە قارچک و بەکتریا دەبەستن بۆ تێکشکاندنی ماددە ئۆرگانییە مردووەکان بەجۆرێک کە دووبارە جارێکی تر ببێتەوە بە خاک. ڕووەکەکان بۆ گەورەبوون و گەشەکردنیان پێویستیان بە ماددە خۆراکییەکانی خاکە. هەندێک لە ئاژەڵەکان بۆ ئەوەی بژین دەبێت ڕووەک بخۆن. هەندێک لە ئاژەڵەکان بۆ وەرگرتنی خۆراک پشت دەبەستن بە خواردنی ئاژەڵەکانی تر. قارچک و بەکتریا پێویستیان بەوەیە کە خۆراک لە ڕووەک و ئاژەڵە مردووەکانەوە وەربگرن.
بەرهەمهێنەرەکان
هەندێک لە زیندەوەران دەتوانن لە ماددە نائۆرگانیکەکانەوە ماددەی ئۆرگانیک بەرهەم بهێنن. ئەمانە پێیان دەوترێت بەرهەمهێنەر. بەم شێوەیە بەرهەمهێنەران ماددە خۆراکییەکان دروست دەکەن و ئەم کارە لە ڕێگەی ڕۆشنەپێکهاتن (فۆتۆسێنتێزە)وە دەکەن. ڕووەک و قەوزە سەوزەکان لە ئیکۆسیستم (سیستمێکی ژینگەیی)ێکدا بەرهەمهێنەرن. بەرهەمهێنەران خۆیان دەتوانن هەموو ئەو خۆراکانەی کە پێویستیانە دروست بکەن.
بەکاربەرەکان
ئاژەڵ ناتوانێت خۆراکی خۆی دروست بکات. پشت بە خواردنی ڕووەک یان ئاژەڵی تر دەبەستن. وشەیەکی تر بۆ خواردن بریتییە لە بەکاربردن. هەر بۆیە ئێمە پێیان دەڵێین بەکاربەران. بەکاربردن هەمان مانای بەکارهێنانە. لەبەرئەوەیە ئەم ئاژەڵانە پێشیان دگوترێت بەکاربەران.
مشەخۆرەکان (شیکەرەوە)
مشەخۆرەکان (شیکەرەوە) ئەو زیندەوەرانەن کە لەسەر خواردنی ئاژەڵ و ڕووەکی مردوو دەژین. بەکتریا و قارچک نموونەی مشەخۆرەکانن. مشەخۆرەکان لە ئیکۆسیستمێکدا گرنگن، چوونکە ئاژەڵ و ڕووەکی مردوو شیدەکەنەوە. لە ڕێگەی ئەم پرۆسەیەوە ماددە خۆراکییەکان لە جەستەی زیندەوەرە مردووەکانەوە دەردەچن. بەم شێوەیە خاکی دەوڵەمەند بە ماددە خۆراکییەکان بۆ ڕووەکە نوێیەکان دابین دەکات.
Alle bilder er hentet fra AdobeStock