Hvordan oppstår jordkjelv? // ምንቅጥቃጥ ምድሪ ብኸመይ ይለዓል?
እቲ ክራስት ድበሃል ቀጸላ መሬት ኣብ ሸውዓተ ዓበይትን ሓያሎ ንኣሽቱ ፕሌታትን ድተመቕለ ኢዩ። እዞም ፕሌታት ንሓድሕዶም ብድተዛመደ መንገዲ ይንቀሳቐሱ። እዞም ፕሌታት ኣዝዮም ቀስ ኢሎም ኢዮም ድንቀሳቐሱ። ኣብ ዓመት ገለ ቁሩብ ሰንቲ ሜተራት ጥራይ። እዞም ምንቅስቓሳት እዚኣቶም ድማ ፕሌት ድሪፍት ይበሃሉ። እዞም ፕሌታት ተንቀሳቒሶም ካብ ንሓድሕዶም ክረሓሓቑ ፣ ንሓድሕዶም ክጣበቑ ወይ ንሓድሕዶም ብተዛማዲ ንጎኒ ክቀራረቡ ይኽእሉ ኢዮም።
እዚ ስእሊ ፕሌታት ድተመልከተሉ ካርታ የርኢ። ዓበይትን ንኣሽቱን ፕሌታት ኣለዉ።ኩለን ክፍለዓለማት ከም ተወሳኺ ንሰላማዊ ውቅያኖስን ኣንታርክቲካን ኣብ ዓበይቲ ፕሌታት ኮፍ ኢለን ይርከባ።ኣብ መንጎ እቶም ዓበይቲ ፕሌታት ንኣሽቱ ፕሌታት ይርከቡ።
Illustrasjon: AdobeStock
ምንቅጥቃጥ ምድሪ ኣብ መሬት
ሓደ ሓደ ግዜ እቶም ንጎኒ ንሓድሕዶም ድቀራረቡ ፕሌታት ንሓድሕዶም ክገጣጠሙ የጋጥም ኢዩ። ኣብዚ ግዜ’ዚ ኣብ ሓደ ደው ብምባል ንሓድሕዶም ይዳፍኡ። እቲ ድፍኢት ወይ ጸቕጢ እናለዓለ ምስከደ ብዙሕ ሓይሊ ይእከብ። ኣብ መወዳእታ እቶም ፕሌታት ካብቲ ተጋጢሞሞ ድጸንሑ ብሃንደበት ይፍላለዩ’ሞ እቲ ድጸነሐ ሓይሊ ወይ ድፍኢት ድማ ይፍኖ። ገለ ካብ’ቲ ሓይሊ ናብ ዋዒ ክቅየር ከሎ ገለ ካብኡ ድማ ነቶም ፕሌታት ናይ ምድሪ ደንቀሳቕስ ማዕበል ይኸውን። እዞም ማዕበላት እዚኣቶም ሓያላት ምስድኾኑ ፣ መሬት ትንቀሳቐስ ከምደላ ሰብ ክፍለጦ ይኽእል። እዚ ኢዩ ድማ ምንቅጥቃጥ ምድሪ ኢልና ንጽውዖ።
ምንቅጥቃጥ መሬት ኩሉ ግዜ ኣብ መንጎ ጫፋት ናይ ክልተ ፕሌታት ይለዓል። እታ ምንቅጥቃጥ ምድሪ ድብገሰላ ደሎ ኣብ ውሽጢ ደላ ነቓዕ ናይ’ቲ ክራስት ድበሃል ቀጸላ መሬት ሃይፖሰንተር ወይ ፎከስ ትበሃል። እቲ ኣብ ላዕለዋይ ጽፍሒ መሬት ኣብ ልዕሊ ሃይፖሰንተር ድርከብ ነቓዕ ናይ ምንቅጥቃጥ ምድሪ ድማ ኤፒሰንተር ተባሂሉ ይጽዋዕ።
ክንደይ ዓቐን መጠን ሓይሊ ከምድተፈነወ ንምዕቃን ንጥቀመሉ መሳርሒ ሰይስሞግራፍ ኢዩ። ካብ ብዙሓት ሰይስሞግራፋት ድተኣከበ ሓበሬታታት ብምምስሳል ፣ መጠን ዕቤት ናይ ምንቅጥቃጥ ምድሪን ኣበይ ከምድጀመረን ማለት እታ ሃይፖሰንተር ኣበይ ከምደላን ክቕመር ይከኣል ኢዩ። ሓደ ምንቅጥቃጥ ምድሪ ዕብየቱ ክንደይ ኢዩ ንምግላጽ ሪክተር ስካላ ክንጥቀም ይከኣል። እቲ ስካላ ካብ 1-10 ኢዩ ድኸይድ ፣ እቲ ዓቐን ካብ 6 ንላዕሊ ድሓየለ እንተኾይኑ ዓቢ ጉድኣት ከስዕብ ይኽእል። ምንቅጥቃጥ ምድሪ ቅድሚ ምግጣሙ ሓበሬታ ክትህብ ወይ ከተጠንቅቕ ዳርጋ ኣይከኣልን ኢዩ። ስለዚ ኢዩ እቶም ምንቅጥቃጥ ምድሪ ደጋጥሞም ደሎ ህዝቢ ናብ ውሑስ ቦታ ክወጹ ከቢድ ድኸውን።
