Mezopotamya // Mesopotamia

Denne teksten Mespoptamia finnes på flere språk. Teksten er hentet fra Zmekk.no. Den er tilpasset og oversatt til flere språk av morsmål.no etter avtale med Bergen kommune. Tanken er at teksten skal være et supplement til andre læremidler og andre aktiviteter i opplæringen. Det er altså ikke meningen at disse ressursene skal stå alene, men at de kan brukes i innledning til arbeid med temaet.

Teksten kan, for eksempel, brukes sammen med tospråklig lærer for å aktivere elevenes kunnskaper om temaet, og å bidra til at eleven lærer fagspråk.

Scroll nedover for å finne flere ressurser.

Rûbarên Forat û Dîcle îro dikevne li nava welatên Tirkiya, Êraq û Sûriyê de. Berî 6000 sala beşekê mezin ji van devera bi tenê bi navê Mezopotamya bo.ku bi wateya “erdê di navbera rûbaran” de.

Ev nexşe nîşan dide ku Mezopotamya li gorî herêmên îro li ku bûye.

Li vê deverê herdem hewa kermo xoş bû, lê di heman demda pir hişk bû. Lê dîsa jî gelek fêqiyên ku li Norwêcê têne firotin ji vê deverê tên. Ev devere bi berekete. Çawa dibe ku gelek hişk bît, û di heman demda gelek derdar be?

Belkî te texmîn kirbît, ma ew herdo rûbar şirovene. Ku bêyî van herdo rûbarên mezin, dever da bîte bîyaban û çi tiştek li wêrê mezin nedibû.

Illuastrasjon som viser det en bygning, ørken og dyrket området ved eb elv. Skal illustrere en bygning og dets plassering i datidens mesopotomia — Herdo rûbar îmkanîn çandina erdî û çinîna berhemên baş diden.

Di demê biharê de befer li çiyayan dihelît. Rûbar di bin avê de dimînin. Av bilind dibît û ji qeraxa xwe derbaz dibît. Demê ku av kêm dibît û rûbar vegeriyan ber firehiya xwe ya asayî. li ser erdê axên bi bereket dimînin. Di nava vê axê de axeka baş û xurek ya heî.

Gelê Mezopotamyayê gelek teknîk û aletên baş pêşxistiye ku avê bi awayekê herê baş bi kar bînin. Bi hemû ku wana hebû, dikaribûn axê bi bereket bikin û her tiştekê hezkirba di çand. Her wesa di rûbaran de gelek masî hebûn.

Cotkarên pêşîn

Kesên ku li Mezopotamya yê dijiyan cotkarên pêşîên bûn. Ew yên pêşîn bûn ku dest bi çandina genmî kirîn. Bi kêlanê, avdanê û zibil kirna axê, dîtin ku ax pir bi bereket bûye. Eve bû hokar ku di demê salekê de çend caran genimî berhem bikin. Berhemên mezin û xwarina zêde destûr da wan ku ew jî karîbûn xwarnê helgirin ji bû paşerûjê. Gele Mesopotamyayê ajelên wek ga û hesp bi kar tînan ji bû alîkariya xebata rûjane. Ew yên pêşî bûn ku dest bi ajeldarî yê kirî.

Bilde av hvete korn — .Gelên ku li Mezopotamyayê dijiyan cotkarên pêşîn bûn.

Bilde av en Ziggurat, et tempeltårn i Ikrak — .Gelên ku li Mezopotamyayê dijiyan cotkarên pêşîn bûn.

Li mespotamyayê gelek tişt hebûn ku mrov pê bi jîn. Eve bû hokar ku gelk kesa helbijard û biçne wêrê bijîn. Bi vî awayî yekem bajarên cîhanê dirûst bon. Eve berî gelek hizar sala bû. Hêdî hêdî rêxstineka baş li bajaran çêbû. Dibistanên wan û leşker jî hebûn. Mezopotamya bi zîguratên xwe û avahiyên gelek delal navdar e. Mirov xwedî gelek karên cuda bûn. Hin kes ji gelê mezopotamyayê re dibêêjin mirovên yekem gele kultori ( gele çand).

Keşifkirin

Li başûrê Mezopotamyayê welatê Sumerîa bû. Sumeriyan gelek îcadên giring çêkirin, wek bîrkarî û gêometrî. Wan pergaleka hejmarê bi 60 wekî jimareya bingehîn ava kirin. Em îro hinek ji wê bikar tînin. Demjimêrek 60 deqîqe ye û deqîqeyek 60 çirkeye (saniye). Em bazinê di nav 360 derece da dabeş dikeîn.

**Sîstema hejmarê bi 60 wekî jimareya bingehîn.**

Bilde som viser urgammel kileskrift fra Meopotamia — **Sîstema hejmarê bi 60 wekî jimareya bingehîn.**

Di navbera 3500 û 3000 berî zaînê (B.Z). Wan sîstemekê nivîsandinê yê bi navê cuneiform pêş xist. Di destpêkê de Ew tîpe tîpeke wêneyî bû. Hêdî hêdî ewu tîpe hatne hêsan kirin û wêne bi tîpan hatin guhartin. Sumeriyan li ser tabloyên axê û li ser keviran nivîsîbûn. kunsta nivîsandinê belav bû li rojhelat, rojava û heta gehşte welatê Misrê jî. Keşifkirineka din wek nimûne çerx û çolê. Jî bilî vê, wan kelek li keştiyên xwe danîbûn ji vê yekê da keştiyên wan bi sanehî nekevin û dest bi kar înana keştiyan kir, ji ber vê yekê wan keştî bi daran palanedida.

Bajar

Sumeriyan bajarên mezin ava kirin. Bajarê herî mezin ê Sumerê bi navê Uruk bû. Bajarê Ûr bajarekê dî ê bazirganiyê yê giring bû, ku bi hevra ve girêdayî bûn. Her bajarek gelek caran dewleta xwe û padişahê xwe hebû. Padişahan gelek hêz hebû, ji ber ku ew serwerên aînî(olî) jî bûn. Li bajaran padişah xezmetkarên wî, kahîn û pîşesaz di jiyan.

Gelek caran li dormandora hemî bajarî dîwar hebû da ku ji dijminan bihene paraztin. Cotkarên ku li dewroberên bajarî di jiyan neçar bûn baca dexl, goşt, masî û sebze bi dene padşahî. Sumeriyan pere xerc nekir ji bo tiştan bi dest bixin. Ew tiştên ji wan re pêwst di guhartin. Bazrgan bi gemiyî n di çone derveî welat û sifir û zêr di guhrandin. Pîşesazan esnafên xwarnê bi eşyayên wekî sîramîk, tiştên xemlandinê, cil û berg û tiştên cur bi cur ên bikêrhatî di guhartin.